पानीका तत्वहरू विघटन भएपछि, यो अक्सिजन र हाइड्रोजनमा परिणत हुन्छ।
यो हाइड्रोजन इन्धनको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। खाना पकाउन सकिन्छ, सवारीसाधन मात्र होइन, यो ऊर्जा हवाईजहाज उड्न पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
कार्बन ग्यास पेट्रोल वा कोइलाबाट उत्पादन गरिन्छ र वातावरणलाई हानि पुर्याउँछ। तर हाइड्रोजनको सबैभन्दा राम्रो कुरा यो हो कि जलाएपछि अक्सिजन र हाइड्रोजन पानीमा परिणत हुन्छ र त्यहाँ कार्बन उत्सर्जन हुँदैन।
हाइड्रोजनबाट इन्धन कसरी बनाइन्छ?
बेलायतको युनिभर्सिटी अफ शेफिल्डमा केमिकल इन्जिनियरिङका प्राध्यापक र बेलायतका संस्थानहरूमा हाइड्रोजनको प्रयोगबारे अनुसन्धान गरिरहेकी रेचेल रोथम्यान भन्छिन्, हाइड्रोजनलाई धेरै तरिकाले जलाएर इन्धनको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
उनका अनुसार हाइड्रोजन जलाउँदा वाष्प उत्पन्न हुन्छ । हामीले हाइड्रोजनलाई सानो बॉयलर ट्याङ्कीमा वा ठूला कारखाना वा ठूला गाडीको ट्याङ्कीमा जलाउन सक्छौं। यसलाई सवारी साधनको कम्बसन इन्जिनमा भरेर वा ब्याट्रीको सेलमा राखेर जलाउन सकिन्छ।
“तर यसमा समस्या यो छ कि यसले कार्बन ग्यास पनि उत्सर्जन गर्छ। त्यसैले हाइड्रोजन बनाउने सबैभन्दा राम्रो तरिका भनेको पानीबाट निकाल्नु हो, जसलाई इलेक्ट्रोलाइसिस भनिन्छ। यस प्रक्रियामा अक्सिजन मात्र बाहिर आउँछ।”
हाइड्रोजन बनाउने प्रक्रियालाई नीलो, हरियो वा खैरो रङको चार्टमा देखाइएको छ, जसले त्यो प्रक्रिया कति सफा छ, त्यो प्रक्रियाबाट कति कार्बन निस्कन्छ भन्ने बताउँछ।
राहेल रोथम्यानले हाल मिथेन स्टीम सुधारको ब्राउन प्रक्रियाले कार्बन ग्याँस पनि उत्पादन गर्न सक्ने बताउँछन् ।
यातायात भनेको ठूलो मात्रामा ऊर्जा हो र यो कार्बन उत्सर्जनको प्रमुख स्रोत पनि हो।
अहिले हामीले सडकमा लिथियम ब्याट्रीबाट चल्ने विद्युतीय सवारीसाधन देखिरहेका छौँ । तर ब्याट्री क्षमता ठूला ट्रक, रेल र डुङ्गा चलाउन पर्याप्त छैन। यी उपकरणहरू चलाउन हाइड्रोजन पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।
क्लिन एयर टास्क फोर्सका प्रबन्धक थॉमस वाकर, एक संगठन जसले विश्वभरका संगठनहरूलाई स्वच्छ ऊर्जा कसरी प्रयोग गर्ने भनेर सल्लाह दिन्छ, कार्गो जहाजहरू र ट्रकहरू हाइड्रोजनद्वारा संचालित हुनुपर्छ भन्छन्।
उनी भन्छन्, ‘विश्वमा यातायातका साधनबाट हुने कार्बन उत्सर्जनको २–३ प्रतिशत ठूला कार्गो जहाजले ओगटेका छन् । यी डुङ्गाहरूमा इन्धनको रूपमा अमोनिया अर्थात् नाइट्रोजन र हाइड्रोजन प्रयोग गरेर कार्बन उत्सर्जन कम गर्न सकिन्छ।’
र सामान ढुवानी गर्न प्रयोग हुने ट्रकहरूमा ब्याट्रीको सट्टा, दहन इन्जिनमा हाइड्रोजन चलाउन पनि मद्दत गर्न सक्छ ।
थोमस वाकर भन्छन्, “ट्रकहरू लामो दूरीको यात्रा गर्छन् र तिनीहरूलाई ब्याट्रीमा चलाउँदा समस्या धेरै पटक चार्ज गर्नुपर्ने हुन्छ।
घर र उद्योगहरूमा हाइड्रोजनको प्रयोग
हाइड्रोजन खाना पकाउन र घर न्यानो राख्न भान्सामा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।
न्युक्यासल युनिभर्सिटीकी ऊर्जा प्राध्यापक सारा वाकर भन्छिन् कि बेलायतमा हाल खाना पकाउन वा भवनहरू तताउन 80% भन्दा बढी प्राकृतिक ग्यास प्रयोग गरिन्छ।
कार्बन उत्सर्जन घटाउने लक्ष्य हासिल गर्न हाइड्रोजन यसको विकल्प बन्न सक्छ।
सन् २०१९ देखि बेलायत सरकारले केही छनोट क्षेत्रमा प्रयोगका रूपमा हाइड्रोजन प्रयोग गर्न थालेको छ । तर यसमा केही परिवर्तन चाहिन्छ।
प्रयोग
कील विश्वविद्यालयमा, हाइड्रोजन मार्फत तताउने आवश्यकता पूरा गर्न एक प्रयोग गरिएको थियो र नतिजा पनि राम्रो आएको एक अध्ययनले देखाएको छ ।
बेलायत सरकारले सन् २०२६ सम्ममा नेट शून्य कार्बन उत्सर्जन लक्ष्य हासिल गर्न चाहन्छ, त्यसैले हाइड्रोजन उत्पादन र आपूर्ति नेटवर्क पूर्वाधार निर्माणमा लगानी गर्ने कि बिजुली पूर्वाधार निर्माणमा ध्यान दिने भन्ने निर्णय गर्दैछ ।
सारा विश्व अहिले प्राकृतिक ग्यासको मूल्यमा भएको वृद्धिको सामना गरिरहेको छ, त्यसोभए हाइड्रोजन प्रयोग गर्दा के लागत होला ?
उनी भन्छिन्, ‘अहिले बेलायतमा ९७ प्रतिशत हाइड्रोजन ग्यास प्राकृतिक ग्यासबाट बन्ने भएकाले हाइड्रोजन ग्यास महँगो हुनु स्वभाविक हो । यद्यपि त्यो विधि स्वच्छ छ, तर हामीले कसरी कम लागतमा स्वच्छ ऊर्जा बनाउन सकिन्छ भनेर हेर्नु पर्छ।
साराह वाकरले पनि हाइड्रोजनलाई इन्धनको रूपमा प्रयोग गर्ने प्रारम्भिक चरणमा भवन तताउनुको सट्टा ठूला उद्योगहरूमा प्रयोग गरे राम्रो हुने बताइन्।
उहाँका अनुसार, “सबैभन्दा पहिले उच्च तापक्रम चाहिने गिलास तथा धातु र रासायनिक कारखाना जस्ता उद्योगमा ऊर्जा आपूर्ति गर्न हाइड्रोजनको प्रयोग गर्नुपर्छ । त्यहाँ हाइड्रोजनको प्रयोग सुरुमा सजिलो हुन सक्छ।
